Pałac Zamoyskich w Kozłówce

Zachwycający swoją architekturą pałac i znajdujące się przy nim założenie ogrodowe są ozdobą położonej na północy województwa lubelskiego Kozłówki. Obecnie w budynku mieści się Muzeum Zamoyskich, jednak nie zawsze tak było.

Krótka historia

Historia pałacu zaczyna się w XVIII wieku. W roku 1736 za poleceniem wojewody chełmińskiego, Michała Bielińskiego, rozpoczęto budowę projektu najprawdopodobniej autorstwa Józefa II Fontany. Powstał wtedy nie tylko pałac, ale również imponujące założenie ogrodowe. We władaniu Bielińskich posiadłość była do schyłku XVIII wieku. W 1799 roku kupili go Zamoyscy, którym zawdzięczamy nazwę obecnego muzeum. To właśnie za ich panowania pałac miał swoje najlepsze czasy. Obecną formę zawdzięcza zrealizowanej w latach 1897-1914 przebudowie z inicjatywy Konstantego Zamoyskiego, który miał ambicje, by uczynić z kozłowieckich włości jedną z najbardziej imponujących posiadłości magnackich. Konstanty założył tu w 1903 roku ordynację, co świadczyło o tym, jak ważny był dla niego pałac w Kozłówce.

Zasługującym na wspomnienie wydarzeniem z dziejów kozłowieckiej posiadłości był zorganizowany w 1928 roku w przypałacowych ogrodach obóz szkoleniowy polskiej reprezentacji gimnastycznej na Letnie Igrzyska Olimpijskie w Amsterdamie. Za organizacją obozu stanął Adam Zdzisław Zamoyski, który wtenczas był właścicielem dóbr w Kozłówce i jednocześnie prezesem Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”.

Pałac w czasie II wojny światowej nie doznał większych zniszczeń. Hrabina Zamoyska w obawie przed napaścią i rozkradzeniem dóbr, na początku lipca 1944 roku wywiozła część mebli i wyposażenia (wśród których była cenna porcelana, dzieła sztuki i rodzinne pamiątki) do Warszawy. Mimo chęci ich zabezpieczenia przyniosło to odwrotny skutek. Zbiory uległy zniszczeniu podczas powstania warszawskiego.

Na szczęście mimo zajęcia pałacu 20 lipca 1944 przez Armię Czerwoną, nie rozgrabiono pozostałego wyposażenia ani go nie wywieziono.

Pałacowe muzeum

Muzeum w pałacu utworzono już w 1944 roku. Powstało tam Państwowe Muzeum Narodowe w Kozłówce – pierwsza taka polska placówka na ziemiach wyzwolonych spod okupacji niemieckiej. Kilkukrotnie zmieniało ono swoją nazwę i organizację – w latach 50. stało się Centralną Składnicą Muzeum. Ponowne otwarcie Muzeum w Kozłówce miało miejsce w 1977 roku, a od 1992 roku nosi ono miano Muzeum Zamoyskich.

Początkowo nie wszystkie wnętrza przeznaczone były na cele ekspozycyjne. W pałacu przez pewien czas mieściły się Dom Dziecka oraz Szkoła Podstawowa.

Pałac jest przede wszystkim muzeum wnętrz, które zachowały się tutaj w sposób wyjątkowy. Jest to wielka rzadkość w naszym kraju, dlatego pałac stanowi ewenement na skalę kraju, a nawet Europy.

Cenne wyposażenie w stylu Empire pochodzi z przełomu XIX i XX wieku. Nadawało i wciąż nadaje wnętrzom niezwykłego charakteru oraz prestiżu. Oprócz wyjątkowych mebli znajdziemy tam piękne piece kaflowe, zdobiące sufity plafony oraz obszerne kolekcje sztuki i rzemiosła artystycznego, takiego jak lustra, kobierce, porcelana i srebra.

Ogród

Muzeum to nie tylko pałac, ale również imponujący ogród w stylu baroku francuskiego. Został on utworzony w modnym w XVIII wieku założeniu entre cour et jardin (pomiędzy podwórzem a ogrodem). Była to ogromna przestrzeń obsadzona dookoła aleją drzew. W środku mieściły się małe grupy roślin w układzie kwaterowym. W czasach Zamoyskich w ogrodzie zaszło wiele zmian, na które wpływ miała aktualnie panująca moda – pojawiły się akcenty romantyczne nawiązujące do angielskich kompozycji ogrodowych. Później wzniesiono neobarokową bramę i taras widokowy z fontanną. W kolejnych latach urządzono tam również zwierzyniec i bażanciarnię oraz maneż do jazdy konnej.

Niestety w czasie II wojny światowej ogród przypałacowy uległ dużym zniszczeniom. Dopiero w latach 60. XX wieku rozpoczęto jego waloryzację. Gerard Ciołek i Stanisław Miłoszowski, którzy kierowali pracami, założyli odtworzenie ogrodu w jego pierwotnej formie, z zachowaniem neobarokowych elementów z XIX/XX wieku.

Obecnie za północną oficyną pałacu znajdziemy rozarium i wykonane wg projektu Anny Fic-Lazor, głównej konserwatorki Muzeum i jego obecnej dyrektorki, geometryczne rabaty.

Wysiłki dążące do rewitalizacji parku opłaciły się, ponieważ w 1987 roku założenie ogrodowe w Kozłówce otrzymało złoty medal Ministra Kultury i Sztuki za zasługi w ochronie i pielęgnacji zabytkowych założeń. Drugie wyróżnienie przyznano w 1999 roku. Był to złoty medal w konkursie na najlepsze prace z zakresu ochrony zabytkowych założeń ogrodowych.

W ogrodzie znajdziemy też kaplicę wzorowaną na wersalskiej, gdzie znajduje się kopia nagrobka Zofii z Czartoryskich Zamoyskiej.

Galeria Sztuki Socrealizmu

Na terenie starej powozowni mieści się kolejny ewenement na skalę naszego kraju. To jedyna w Polsce Galeria Sztuki Socrealizmu. Znajdziemy tam zbiory z 1. połowy lat 50. XX wieku, które liczą ponad 1600 rzeźb, rysunków, obrazów, grafik i plakatów. Zwiedzania dopełnia odpowiednia oprawa dźwiękowa – z głośników usłyszymy przemówienia sekretarzy partii komunistycznej, fragmenty kronik, czy pieśni, m.in. Międzynarodówki.  Przed powozownią stoją zdemontowane pomniki Bolesława Bieruta, Włodzimierza Lenina i Juliana Marchlewskiego.

Jak widzicie, pałac w Kozłówce ma wiele do zaoferowania i zdecydowanie jest miejscem wartym odwiedzenia. Zachęcamy do tego szczególnie wiosną lub latem, gdy ogród będzie w pełnym rozkwicie!