Pałac Sanguszków w Lubartowie

Średniowieczny zamek

Historia lubartowskiej rezydencji sięga XVI wieku. Miasto Lewartów (bo tak pierwotnie nazywał się Lubartów) ulokowano w 1543 roku i mniej więcej wtedy rozpoczęto wznoszenie dworu obronnego. Jego fundatorem był Piotr Firlej herbu Lewart, wojewoda lubelski. Pierwszej rozbudowy rezydencji dokonał jego syn, Mikołaj. Budynek wzniesiono w stylu włoskiej willi flankowanej dwoma obronnymi alkierzami. Był on otoczony fosą i mokradłami.

Wśród pomieszczeń, poza komnatami sypialnianymi, znalazły się biblioteka, kaplica czy izba stołowa. Nie zabrakło oczywiście sali reprezentacyjnej. Zamek rozbudowany został z wielkim rozmachem i budził podziw wśród współczesnych. Wśród gości, którzy odwiedzili rezydencję, znalazł się między innymi Jan Kochanowski.

Nowożytna rezydencja

Z biegiem lat zamek wielokrotnie zmieniał właściciela. W 2. połowie XVII wieku w jego posiadanie wszedł magnacki ród Lubomirskich. Wtedy powstały pierwsze plany przebudowy średniowiecznej willi obronnej w nowożytną rezydencję. Dokonać miał tego jeden z ówcześnie najpopularniejszych i najlepszych architektów na ziemiach Polskich, Tylman z Gameren. Zachowały się plany, w których proponował trójkondygnacyjną wieżę zegarową z herbami Lubomirskich – Szreniawą i Zasławskich – Ostrogski. Ten drugi herb należał do żony Józefa Karola Lubomirskiego, dzięki której zamek trafił w ręce rodu Lubomirskich.

Nie wiemy, czy plan ten został zrealizowany, ponieważ rezydencja została doszczętnie zniszczona w czasie wojny północnej. Na początku XVIII wieku pałac przeszedł w ręce kolejnego potężnego właściciela – ród Sanguszków, którzy odbudowali go z wojennych zniszczeń. Za odbudowę odpowiedzialny był Paweł Antoni Fontana, który stworzył w miejscu dawnego zamku nowoczesną barokową rezydencję. Jest on również autorem kościoła św. Anny oraz klasztoru kapucynów w Lubartowie.

Późniejsze dzieje pałacu

Ten przepiękny, barokowy pałac był własnością Sanguszków do 1839 roku. W międzyczasie, na prośbę tego rodu, na cześć ich protoplasty, Lubarta, zmieniono nazwę Lewartowa na Lubartów. Następnie miasto zostało zakupione przez hrabię Henryka Łubieńskiego, który w przypałacowych stajniach uruchomił fabrykę porcelany. Niestety, wkrótce Łubieński popadł w finansowe tarapaty i rezydencję przejął Bank Polski. Do 1858 roku w pałacu mieścił się szpital wojskowy, a od 1967 roku pozostawał on nieużytkowany i popadał w ruinę. W 1933 roku miał miejsce pożar, w którego trakcie poważnie została naruszona konstrukcja dachu oraz zniszczeniu uległy wnętrza pałacowe. Zarząd Miejski wykupił ruinę w latach 1935-38, jednak ze względu na II wojnę światową, odbudowę rozpoczęto dopiero w latach 50. Obecnie rezydencja jest siedzibą Starostwa Powiatowego w Lubartowie. Jedynym wnętrzem, które zachowało rezydencjonalny charakter, jest Sala Rycerska, w której organizowane są konferencje.

Ogród przypałacowy

Jednym z najciekawszych akcentów rezydencji jest przypałacowy ogród. Pierwsze założenie ogrodowe powstało już w XVII lub XVIII wieku. Był to ogród geometryczny, który idealnie wpasowywał się w panującą wówczas modę. Około 1830 roku przekomponowano go w styl krajobrazowy – odpowiedzialny był za to Franciszek Wichrowski. Kolejna XIX wieczna przebudowa ogrodu została dokonana przez Franciszka Szaniora. Od 1935 roku ogród przekształcono w park miejski. Po wojnie zdecydowano się na zrekonstruowanie geometrycznego założenia z czasu Sanguszków. Projekt wykonał Gerard Ciołek. Od południowego wschodu znajdziemy staw, który założono na terenie dawnych mokradeł, a także fontannę i pozostałości dawnej fosy oraz mostu. Ogrodzenie i brama wjazdowa do rezydencji to pozostałość z przebudowy w barokowym stylu.