Hrubieszów – najbardziej wysunięte na wschód miasto w Polsce

Hrubieszów, najbardziej wysunięte na wschód miasto w Polsce, położony jest tuż przy granicy z Ukrainą. Na terenie miasta i w jego najbliższej okolicy znajdziemy liczne cmentarzyska, kurhany i stanowiska archeologiczne pochodzące z okresu wczesnego średniowiecza. Historia miasta jest długa i ciekawa, a potwierdzeniem tego są liczne zabytkowe budynki, które zdobią jego architektoniczny krajobraz.

Początki Hrubieszowa

Hrubieszów położony jest nad Huczwą, dopływem Bugu. Przyjmuje się, że istniał tam kiedyś dwór na wyspie otoczonej przez wody rzeki i należał on do Grodów Czerwieńskich. Pierwszą wzmiankę o Hrubieszowie zanotowano dopiero w 1254 roku – znajdziemy w niej informację, iż była to osada z dworem myśliwskim położona wśród lasów. Reliktem myśliwskiej stanicy jest herb z głową jelenia i dwoma krzyżami, nadany przez króla Zygmunta Augusta w XVI wieku.

Grody Czerwieńskie to ziemie o burzliwej historii – na przestrzeni wieków wielokrotnie zmieniały właściciela. Od 1256 roku księstwo to było terenem zależnym od Błękitnej Ordy. W 1387 Grody Czerwieńskie znów znalazły się pod panowaniem Korony Królestwa Polskiego i stan ten trwał aż do pierwszego rozbioru Polski w 1772 roku.

W 1388 roku król Władysław Jagiełło nadał Hrubieszów księciu mazowieckiemu Ziemowitowi IV (który nieomal nie został królem Polski). Dwanaście lat później król nadał prawa miejskie dla Hrubieszowa.

Dzieje miasta

Miasto od uzyskania praw miejskich rozwijało się prężnie – w tych czasach wzniesiono najpewniej drewniany zamek, który był siedzibą starosty. Hrubieszów zyskał też przywilej nakazujący obieranie drogi przez miasto wszystkim podróżnym zmierzającym z  Rusi na Mazowsze, Śląsk i Wielkopolskę.

Rozwój Hrubieszowa przerwali Tatarzy, którzy w latach 1498-1626 wielokrotnie go grabili. W XVII wieku ponadto zniszczony został zamek.

W 1816 roku została założona pierwsza w Europie organizacja przedspółdzielcza — Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie, która działała aż do końca II wojny światowej. W połowie XIX wieku Hrubieszów był drugim, zaraz po Lublinie, największym miastem guberni lubelskiej. Działały tu browar, miodosytnie, młyny parowe i wodne, octownie. Miasto rozwijało się szybko i od samego początku istnienia łączyło wiele kultur. Obok Polaków i Rusinów, żyli tam również Żydzi.

Społeczność żydowska Hrubieszowa

Pierwsze wzmianki o Żydach w Hrubieszowie pochodzą z 1444 roku. W drugiej połowie XVI wieku uzyskali oni prawo do zamieszkania w wydzielonej części miasta i wybudowania synagogi. Dzielnica żydowska prężnie się rozwijała, a jej mieszkańcy zajmowali się głównie rzemiosłem i handlem produktami rolnymi. Niestety do dzisiejszych czasów nie dotrwała żadna z bożnic. Jednym ze śladów obecności Żydów w Hrubieszowie jest stary cmentarz żydowski.

Hrubieszów w czasie wojen

Hrubieszów w czasie wojen wiele wycierpiał i znacząco podupadł. Walki zbrojne i okupacja zahamowały znacząco rozwój miasta. W 1915 roku ludność prawosławna została przymusowo ewakuowana do Rosji.

II wojna światowa była tragiczna dla mieszkańców Hrubieszowa. Znajdował się on pod okupacją nazistowską, z krótkim okresem sowieckim. Naziści przeprowadzili wiele egzekucji, wśród których była m.in. egzekucja 500 Żydów na cmentarzu żydowskim. W mieście powstało getto, do którego trafili Żydzi, którym nie udało się uciec do ZSRR. Naziści zwozili do getta Żydów z całego powiatu, dlatego liczba jego mieszkańców rosła bardzo szybko – w czerwcu 1942 roku w getcie przebywało około 10 tysięcy mieszkańców. Wtedy zdecydowano o przewiezieniu większości do obozu zagłady w Sobiborze.

Zabytki Hrubieszowa

Hrubieszów, ze względu na swoją długą historię i położenie na styku kultur, to bardzo interesujące miejsce pod względem architektury. Choć wiele z zabytków na przestrzeni lat uległo zniszczeniu, część z nich ocalała i wciąż zdobi krajobraz miasta.

Zespół dworski Du Chateau

Jednym z bardzo ciekawych założeń na terenie Hrubieszowa jest położony przy ulicy 3 maja zespół dworski Du Chateau. Budynek powstawał partiami, od końcówki XVIII wieku do 1. połowy XX wieku. Powstał w miejscu dawnego zamku hrubieszowskiego. Początkowo pełnił funkcję rezydencji, a nazwę wziął od nazwiska właścicieli.  Po wojnie w dworze mieściło się NKWD, a obecnie jest to siedziba Towarzystwa Regionalnego Hrubieszowskiego oraz Muzeum im. Stanisława Staszica. W muzeum znajdziemy ekspozycje poświęcone archeologii, historii miasta (włącznie ze zbiorami związanymi z patronem placówki), etnografii i sztuki. Przy założeniu dworskim znajduje się również ogród utworzony w połowie XIX wieku.

Kościoły katolickie

W Hrubieszowie znajduje się kilka kościołów katolickich, które powstały w okresie nowożytnym. Pierwszym z nich jest kościół pw. św. Stanisława Kostki, powstały jako cerkiew grekokatolicka. Budynek wzniesiono na przełomie XVIII i XIX wieku w stylu barokowym. Obecnie jest to część zakonu bernardynów, a w głównym ołtarzu znajduje się kopia obrazu Matki Bożej Sokalskiej, której kult jest szczególnie rozpowszechniony w Hrubieszowie.

Kolejnym kościołem katolickim, który pierwotnie pełnił funkcję cerkwi (tym razem prawosławnej), jest kościół pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Wzniesiony został z cegły w latach 1903-1905 jako cerkiew wojskowa, jednak już w 1918 roku został przemianowany na kościół katolicki. W czasie okupacji przez pewien czas pełnił funkcję magazynu dla broni i stajni.

Kościół pw. św. Mikołaja został najpewniej wybudowany wraz z zespołem klasztornym dominikanów w latach 1736-1766. Ta barokowa budowla powstała z fundacji Józefa Kuropatnickiego kasztelana bieckiego i jego żony, Teresy Zuzanny z Kurdwanowskich. Klasztor w tym miejscu nie działał długo, ponieważ jego kasaty dokonano już w 1781 roku.

Cerkiew Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny

W Hrubieszowie swego czasu było kilka cerkwi, które w większości zostały przemianowane na kościoły katolickie. Obecnie w mieście znajdziemy jedną cerkiew, która nosi wezwanie Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny.

Ten efektowny budynek powstał w latach 1867-1875 w miejscu poprzedniej świątyni o tym samym wezwaniu. Jest to jeden z najważniejszych zabytków Hrubieszowa, wpisany do rejestru zabytków i uznany za zabytek klasy zerowej. To jedyna w Polsce i jedna z dwóch w Europie cerkwi, która ma aż 13 kopuł!

Hrubieszów to miejsce, z którym związane jest wiele sławnych osób, takich jak Bolesław Prus, ks. Stanisław Staszic, Bolesław Leśmian czy Wiktor Zin. Zdecydowanie warto odwiedzić to najbardziej wysunięte na wschód miasto Polski i zagłębić się jego kulturę oraz niezwykłą historię!